TRABZON'DA FOTOĞRAFÇILIK ve TARİHÇESİ

Semercilerbaşı sokağında İlk Portre 1868

Trabzon'da ilk fotoğrafhanenin, Rus kökenli olabileceği tahmin edilen Armakoff adlı bir yabancı tarafından Kemeraltı'na inen Semercilerbaşı sokağında açıldığı yazılıdır. 1868 yılında bu stüdyonun faaliyette olduğu notu, bir yerel tarihçi tarafından belirtilmiştir. Sonra Trabzon'da yaşayan Hırıstiyan toplumundan Kakuli (Cacouli) biraderler ve Hatchik Tcholakian (Haçik Çolakyan)'ın stüdyoları faaliyete geçer. Her İki stüdyo'nun da hangi yılda faaliyete geçtikleri bilinmemekle birlikte, 1880 li yıllarla 1919 - 1920 yıllarına kadar çalışmalarım sürdürdükleri fotoğraf arkası tarihlerden anlaşılmaktadır. 1890 yılında Kakuli kardeşler (Cacouli Freres), Osmanlı döneminin . önemli kentlerinin fotoğraflandığı ünlü "Abdülhamit Albümü" için resmen görevlendirilir. Kakuli kardeşlerin hazırladığı dosyada, kent içindeki önemli binaların, sokak ve meydanların yer aldığı 57 fotoğraf vardır.

Cumhuriyet sonrasında Trabzon'da gayri-müslim fotoğrafçı kalmamıştır. 1920 başların-dan itibaren, özellikle kurtuluş savaşı sonrası emekli ya da terhis olmuş asker kökenli fotoğ-rafçılar tek tek stüdyolarını açmaya başlarlar. Eylül 1921'de "Kafkas Fotoğrafhanesi" hizmete başlamıştır.

1922 yılında "Türk Fotoğrafhanesi'nin varlığını bir gazete haberinden öğreniriz.

1923 yılında yine bir gazete haberi, "Kenan Reşit" fotoğrafhanesi'nin açılmış olduğu haberini verir.

1924'lerde emekli yüzbaşı Mümtaz Bey, "Mümtaz Fotoğrafhanesini açar.

1926 yılı gazetelerinde Hüseyin Şevket (Polis Şevket)'in "Türk Meserret Fotoğrafhanesi" ilanına rastlanır.

1926-27 yıllarında Trabzon'un "aile fotoğrafçısı" güvenini kazanan "Foto Hürrem" Hürrem Şatıroğlu stüdyosunu açar.

1920'li yılların başlarında kısa bir süre "Cumhuriyet Fotoğrafhanesi" ve Rıfat Bey adı birlikte anılır.

Yine 1920 li yıllarda "Wolffka" adında bir yabancı, meydan civarında kısa bir süre için hatırlanmaktadır.

1925 Tarihli bir fotoğrafı bulunan "Foto Turhan" da icrai sanat eylemiştir bir süreliğine. Ali ve İsmail Kaynar kardeşler "Foto İpek" adıyla 1931 yılında fotoğrafhane kurup günümüze kadar işletirler.

1933-34'lerde Trabzon'a gelerek stüdyo açan "Foto Moda" Rafet Mustafa da Trabzonluların belleğinde yer alır.

Kitabı Hamdı Mahdumları (oğulları) kitabevi, kırtasiye işleri yanında fotoğraf alanında stüdyo ve amatör işleri de yapan bir aile işletmesidir. Niyazi Bey, Hayri Erok ve Şeref Satıcı bu stüdyoda görev almış, daha sonraları kendi stüdyolarını kurmuş fotoğrafçılardır.

Hasan Erbaş 1930 başlarında Trabzon'a gelerek amatör işleri ve çekimler yapan bir fotoğrafhane işletmeye başlamıştır. 1940 başlarında Hasan Erbaş ölünce, evlatlıkları Yaşar ve Nimet Altaş kardeşler, 1942-43 yıllarında "Foto Doğu" adıyla bir dükkan açarlar.

Aynı yıllarda Murat Saltık, değişik sürelerle Niyazi Ertan ve Hayri Erok'la birlikte çalışır. Sonraki yıllarda "Foto Sümer" adıyla açtığı stüdyoda tek başına sürdürür çekimlerini...

Şeref Satıcı, 1953 yılında Kitabı Hamdi Mahdumlarının yanından ayrılmıştır. "Foto Şeref" adıyla bir dükkan açarak çekim ve amatör işlerine oğlu Osman Nuri ile devam eder.

Trabzon'da kent görüntülerini gösteren ilk şehir fotokartlarının, 1890'li yıllardan başlayarak satışa sunulduğu tahmin edilebilir. Bazı Fotokartlar, ön ya da arka yüzünde gönderildikleri tarihi taşıyan postahane damgalanyla anı ve tarih kokan belgelere dönüşmüşlerdir. Fotokartlar son yıllarda koleksiyoncular için önemli ve değişim değeri giderek artan bir ilgi alanı oluşturmaya başlamıştır. Yurt İçi ve yurt dışında koleksiyon malzemeleri alım - satım ve müzayedesini yapan pek çok şirket kurulmuştur. Dünyanın değişik kentleri yanında Trabzon görüntülerini taşıyan Fotokartlar ve kartpostallar bu şirketlerin de listelerinde artık görülebilmektedir.

Avrupa'da 1870'li yıllardan başlayarak, fotokartların posta hizmetlerinde yaygın şeklide kullanıldığı söylenebilir. Aynı dönemde tek ya da seriler halinde, değişik konulardaki fotokartların dağıtımını yapan kuruluşlar da oluşmaya başlamıştı. Matbaalar, kitap-kırtasiye, yayınevi şirketleri bu konuda öncüydüler. Şirket adı ya da logosu kartın arkasına yazılırdı. Kartın ön yüzündeyse genellikle "Editör" unvanıyla bu işi yapan kişinin adı ve bazen de fotoğraftaki görüntüye ilişkin açıklamalar yer alıyordu.

Trabzon'da 1890'lardan sonra şehir görüntülerini taşıyan kartların posta hizmetine sunulmuş olacağını varsayıyoruz. Çünkü, 1903'lerde postalanmış, tarih ve notların yazılı olduğu kartların varlığını biliyoruz.

Kentimizde fotokart yayımcılığını üstlenen ve işin ticaretini yapan yerli ve yabancı kişi ve kuruluşlar-ın hiç te az olmadığını görürüz: Cacouli Freres (Kakuli Biraderler), Hatchik Tcholakian (Haçik Çolakyan), Stillanides, C. Angerer & Göschl, Kitabı Hamdi et Fils (Kitabi Hamdi ve Oğulları), Osman Nuri, Foto Doğu (Yaşar Altaş), Foto Çığır (Hamdi utku)... Bunlar arasında Kitabı Hamdi ve Oğullan ile Osman Nuri (Eyüboğlu), dağıtım şirketleriydi. Stillanides ile C.Angerer & Göschl'ün de yalnızca yayımcılık yaptığını sanıyoruz. Ancak diğerleri Trabzon'da stüdyoları olan fotoğrafçılardı. 1959 yılına gelindiğinde bir gurup fo-toğrafsever dernek kurmak için girişim başlatırlar.Önlerindeki tek örnek 1950 yılında Şinasi BARUTÇU’nun önderliğinde kurulan TÜRKİYE AMATÖR FOTO KULÜBÜ’dür.

Barutçu’ya başvurulur ve yardım iste-nir.Onun yardımıyla 25.04.1959 (Tüzüğün yayınlandığı gazete ) tarihinde TRABZON AMATÖR FOTO KULÜBÜ (TAFK 61-002-037) kurulur.Kurucular; Muzaffer FEYZİOĞLU , Sina KAMİ , Nihat KASIMOĞLU , Mustafa NEMLİOĞLU , Cumhur ODABAŞI-OĞLU , Haluk ONGAN ve Yusuf SEZGİN ‘dir. Yusuf SEZGİN başkan seçilir,dernek kapa-nıncaya kadar (27.04.1984) başkan O’dur.

Sonraları dernekte huzursuzluk ve çözülme başlar. 1969 yılında ikiye ayrılır.

Ayrılanlar 01.06.1973 tarihinde TRABZON FOTO KULÜBÜ (61-001-016)adıyla ikinci bir dernek kurarlar. Sabri UĞURBAŞ, Ömer BİLGEN, Kemal ZAMAN, Süreyya ÖĞET ,Hamit BAŞMAN, Ülkü DİYADİN ve Mustafa BEŞGEN kurucularıdır. Kapanışına kadar Ömer BİLGEN başkanıdır.Bu dernekte 27.04.1984 yılında kapanır. (Kapanış tarihleri İl Dernekler Müdürlüğünden alınmıştır.)

Trabzon’da ilk fotoğraf sergisi 26.01.1963 yılında kulüp üyelerinden Sait AYDEMİR, Mustafa BEŞGEN, Ahmet Selim TEYMUR üçlüsünce açılmıştır. FOTO FORUM kuruluncaya kadar kentte çeşitli tarihlerde Trabzon’da yaşayan ya da konuk fotoğrafçılar tarafından 38 fotoğraf sergisi açılır. FOTO FORUM’un Kuruluşu …Trabzon’da etkinlik göstermiş fotoğrafçılarla tanışan genç bir kuşak 1970 lerden sonra bu sanata giderek ilgi duyar.Özellikle 80’li yıllarda Türkiye’nin çeşitli illerinde birbiri ardınca açılan nitelikli fotoğraf sergileri onlara heyecan aşılamaya başlamıştır. Önceleri geziler düzenleyip fotoğrafı tartışan bu gurup, dernek kurma düşüncesinde birleşerek 08.11.1987 tarihinde FOTO FORUM’u (61-010-176) kurarlar. Dernekler yasasına göre devlet memurları kurucu olamadığı için bu sanata sempati duyan bir gurupla Şekip İSKENDER başkanlığında kuruluşu gerçekleştirirler.

Derneğin isim babası Şekip İSKENDER , FOTO FORUM adını çeşitli fotoğraf yayınlarında gördüğünü, “Fotoğraf Çevresinde Toplanma” anlamından yola çıkarak bu adı seçtiğini anlatmaktadır. Dernek ,Trabzon Belediyesi’ne ait 22 m2 lik bir mekan olarak düzenler.

Dernek kurucuları ; Şekip İSKENDER ,İhsan ERBAY ,Hasan BEŞLİ , Hülya YALÇINALP , Süleyman İSKENDER , Saim KARADENİZ , Feridun AYDIN’ dır.

18.06.1988 tarihinde gerçekleştirilen ilk olağan genel kurulda Şekip İSKENDER başkanlığında, Saim KARADENİZ,Türkün SÜMERKAN,Hülya YALÇINALP, Bülent YALÇINALP,Ali VAN ve Osman ÇINAR yönetim kurulunu oluştururlar. 2006 yılına kadar Şekip İSKENDER, Türkün SÜMERKAN, Hasan PAÇAL, Zafer BAKİ, Vedat OSMANOĞLU, Mustafa Reşat SÜMERKAN ve Feridun AYDIN sırasıyla başkanlığı üstlenirler.

Dernek  2003 yılında kurulan “Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu” nun kurucu üyesidir.